به نام حق وباسلام

(نکته ها و گفته ها)

 «تمثیلات مثنوی»

امروزخیلی بیش از کوپن خود نکته گفتیم و نوشتیم و روده درازی کردیم. 

البته بی دلیل هم نیست، زمان گفتن این حرف ها همین روزها بود. یعنی ٨ مهر روز مولوی و در آستانه ی جشن گردو و فصل گردو و گردو تکانی،بالأخره هر تویسرکانی باید مطالبات و اطلاعاتی داشته باشد.

اما تمثیلات مثنوی

مولوی برای متمرکز کردن مطالب و مفاهیم انتزاعی در ذهن خواننده به تمثیل متوسل می شود. مثلاً استقراء ناقص (به زبان ساده،دیدن جزء و دادن حکم کلی) را با تمثیل فیل از هند آورده بیان می کند.

یا آزاد کردن روح را از قفس جسم با تمثیل طوطی و بازرگان به خواننده می فهماند.

استقراء ناقص را با تمثیل روغن ریختن طوطی از شیشه، دوبینی امور جهان را با استاد و شاگرد دو بین، سخاوت و بزرگی را با تمثیل تحفه آوردن آب بادیه توسط اعرابی برای خلیفه و دستور خلیفه برای بدرقه کردن  او از کنار دجله و فرات، تمثیل شاه و کنیزک، نحوی و کشتی بان. کبودی زدن قزوینی، جدال رومیان و چینیان، افتادن شغال در خم رنگ و.... و....

اما تمثیل چیست؟

شاعر برای حسی کردن امورعقلی یا انتزاعی، تشبیهی می سازد که مشبه یا مشبه به آن را قبلاً خودش بحث کرده یا در ذهن خواننده و جامعه ی مخاطب، موجود است.

مثلاً دیدن جرئی از یک حادثه،   واقعه، مطلب و یا پدیده ای را تعمیم بدهیم به تمام  آن کلی.

مشبه :دیدن اجزا یک امر و دادن حکم کلی

مشبه به : دیدن و لمس کردن اجزاء پیل و دادن حکم کلی. 

مولوی می فرماید حکم کلی ناقص نده، همه ی.... این جور هستند. همه ی..... این گونه اند و... و...

دانستن تمثیلات مثنوی، از زیباترین کشف های این کتاب شریف است. 

 پیل اندر خانه ی تاریک بود

عرضه‌ را آورده بودندش هنود

از برای دیدنش مردم بسی

اندر آن ظلمت همی شد هرکسی 

دیدنش با چشم چون ممکن نبود 

اندر آن تاریکی اش کف می بسود 

چآن یکی را کف به خرطوم اوفتاد

گفت همچمن ناودان است این نهاد

آن یکی را دست بر گوشش  رسید 

آن بر او چون بادبیزن شد پدید 

آن یکی بر پشت او بنهاد دست 

گفت :خود این پیل چون تختی بدست

همچنین هر یک به جزوی که رسید

فهم آن می کرد  هر جا می شنید

و نتیجه می گیرد

در کف هر یک اگر شمعی بدی

اختلاف از گفتشان بیرون شدی

یا در کبودی زدن قژوینی شکل شیر را

نتیجه می گیرد که هر کاری زحمت دارد و...

شیر بی دم و سر و اشکم که دید 

این چنین شیری خدا خود نافرید

پس

تمثیل ها، کلید فهم بسیاری از مطالب مثنوی هستند.

شادکام باشید