​

 مفاخر تویسرکان (٢٧) مایل تویسرکانی
یدالله فرزند ابوالقاسم و ابوالقاسم فرزند حاج محمد حسین تویسرکانی متخلص به مجنون است که دیوانش هم چاپ شده است.
یدالله در سال ١٢۶١ش (١٣٠٢ق) در محله ی جولستان به دنیا آمد.
مایل در تویسرکان و همدان از محضر استادانی علوم جدید و مقدمات را آموخت و از شاگردان میرزا حسن قاضی(در علوم نقلی) و حیران مبارک آبادی (در علوم عقلی) بود.
این بزرگان هم خود شاگرد میرزا اسماعیل خان هرمزی صاحب فرازستان در علوم عقلی بوده اند.
مایل از کشبشی فرانسوی، فرانسه آموخت و در مدت اقامت در قفقاز زبان روسی هم یاد گرفت. عربی را هم که در اوان  جوانی آموخته بود.
مایل روحیه ای تجدد طلب داشت و به همین دلیل درحدود  سال ١٢٨٢ش مدرسه ای به شکل امروزی در جولستان افتتاح کرد که خیلی زود به تحریک مکتب داران و برخی افراد که تصور می کردند این گونه مراکز دیانت را از بین می برد، به اجبار تعطیل شد و مایل مخالفانی جدی پیدا کرد.
مایل به ناچار به اراک هجرت کرد و رئیس دبیرستان صمصامیه ی اراک شد. ظاهراً در این مدت با آیت الله العظمی حائری یزدی رفت و آمدهایی داشته است. بعد از رفتن آیت‌الله به قم مایل هم به تهران می رود و  به تدریس در مدرسه ی اقدسیه مشغول می شود.
در این هنگام برای مجلات و روزنامه های مختلف مقاله می فرستد و به سردبیری روزنامه ی  «ستاره ایران» می رسد.
مدتی رئیس معارف بابل (شهر بار فروش) و بعد از آن مسئولیت مدارس ایرانیان در قفقاز را به عهده می گیرد.
با گسترش نهضت پان ترکیسم در قفقاز و منتسب کردن بزرگان ایران(ابن سینا، نظامی گنجوی) به ترک ها (چیزی شبیه زمان ما) مایل در قطعه ای :
... یک روز نویسید که زرتشت بود ترک 
یک روز ببالید که از ماست نظامی... 
این عمل را می نکوهد و با سر زبان افتادن این قطعه مورد سوء قصد نافرجام قرار گرفته و دو تیر به وی اصابت می کند. 
به ایران برمی گردد و رئیس معارف مازندران می شود. به دلیلی مغضوب وزیر معارف می شود به تهران می آید و روزنامه ی  «شفق سرخ» علی دشتی را مدیریت می کند. 
بعد از تعطیلی روزنامه به سفارش محمد علی فروغی رئیس معارف کرمان می شود، در این شهر فرصتی یافته و به اقدامات تجدد خواهانه مانند  اصرار بر کشف حجاب معلمان، رشد پیشاهنگی، اجرای لباس متحدالشکل برای معلمان و دانش آموزان و زدن آرم معارف بر سینه و در کوار این ها ونظم بخشیدن به معارف کرمان، ساختن مدارس جدید و.. که موجب ذکر خیر او در بین کرمانیان (از جمله دکتر ابراهیم  باستانی پاریزی) شده است، اقدام می کند. 
در این جا هم با اسماعیل مرآت والی کرمان اختلاف پیدا می کند و معزول می شود. 
مایل بیش از بیست هزار بیت شعر سروده و صدها مقاله نوشته  و دو کتاب «امیل ژان ژاک روسو و  «مکالمه ی فیلسوف و طبیعتر ولتر را ترجمه کرده است که به صورت پاورقی در مجله ی ارمغان آمده است. 
مایل در اواخر عمر سکته ی مغزی کرد و در اردیبهشت ١٣٢٩ ش درگذشت و در مقبره ی علائی در حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد. 
جهان را اول و آخر نباشد
فلک را ایمن و ایسر نباشد 
همان اختر شناسی کز توهم 
گمان دارد که داند حد انجم 
به حد فکر خود گردیده خوشحال 
چو در حد فلک افکار اطفال 
جهان از حد فکر خلق بیش است
ولی هر کس اسیر فکر خویش است. 
منابع 
١ _فرهنگ شاعران زبان فارسی، عبدالرفیع حقیقت. 
٢ _مقالات عبدالرحمن پارسا در مجله وحید 
٣ _شوریدگان صحبت الله مرادی. 
۴ _ پیامبر دزدان، باستانی پاریزی. 
۵  _ سایت های مختلف 

​

​

​

​