آثار فرهنگی تویسرکان _ مساجد و حسینیه ها 1

آثار فرهنگی تویسرکان
١۶ _ مساجد و حسینیه ها
مقدمه
مسجد در تاریخ اسلام هم خاستگاه های متعددی داشته هم از کارکردهای متفاوتی بهره مند بوده است.
مسجد محل ثقل مسلمانان است. در صدر اسلام مسجد ، عبادت گاه، میعادگاه، رزمگاه، دادگاه، خوابگاه،دانشگاه، اندیشکده، مکتب و... بوده است.
مسلمانان برای ادای دین و بزرگداشت مسجد از جان، مال، هوش، ذوق و استعداد خود مایه می گذاشتند تا مسجد نمونه ی اعلای معماری، آجرکاری ، طاق بندی،مینا کاری، گچبری، سنگبری، آینه کاری و... باشد.
مقرنس ها، ستون های تراش خورده، ایوان ها، طاق ها و طاقچه ها، گوشواره ها و زوایا، محراب ها و مأذنه ها همه و همه حکایتگر هنر مسلمانان به ویژه ایرانیان است که با استفاده از لاجوردی، شنگرفی، زرد و سبز بوستان های زمینی را به گلستان های آسمانی پیوند زده اند. در مسجد همه ی رویش ها و همه ی پیچ و تاب ها همه میل صعود دارند، روح را از خاک بر افلاک می کشند.
مسجد در اسلام از نظرگاه مردم شناسی، جامعه شناسی، تبارشناسی بسیار حائز اهمیت است. مسجد سنگ بنای شهرها و محلات است، مسجد مرکز ایجاد تجارت و طهارت است و مسجد نمونه و خاستگاه مدنیت است.
شهر ما تویسرکان کهن شهری هفت هزار ساله است که از همان ابتدای ورود اسلام به ایران در نزدیکی دروازه ی ورود، (نهاوند) بوده است. به همین دلیل شهر بزرگ روذآور که بر سر دو شاهراه اقتصادی ، سیاسی _اجتماعی قرار داشته دارای کرخ و منبر (مرکزیت تمدنی و سیاسی، اجتماعی) بوده است. یعنی مسجد جامع داشته و مرکز ایالتی بوده است.
از این گذشته ی پر افتخار یاد هست اما اثر یادآوری تا کنون کاوش نشده است.
گزارش هایی که از دوره ی صفویه و قاجاریه به ما رسیده و در منابع تویسرکان مضبوط است، در این باره راهگشاست.
آن چه باقی می ماند کارکرد مساجد در شکل گیری شهر و بنای محلات است که گفته خواهد شد.
تویسرکان در دو، سه قرن اخیر ، شهرستانی کوچک و محدود بوده است با چهار محله ی اصلی و تعدادی محلات فرعی (جولستان، پایین محله، دستجرده، زرهان)
تا ۵٠ سال پیش مردم شهر و روستاها کاملاً یکدیگر را می شناختند(با نام و نسب و القاب)
اهل محل مشخص بودند، حتی می توانستی حیاط به حیاط لیست کنی و آمار بگیری، مردم می دانستند چه کسی عروس کیست، که داماد کدام است، کدام فرد عمو، عمه، دایی، خاله، پدر بزرگ و مادر بزرگ و عمو زا و خاله زا و پیشه زا و خوسوره ی کیست؟ و...
اگر غریبه ای وارد شهر یا محل می شد کاملاً پیدا بود.
غالباً ازدواج ها محلی بود، سیفی کاران و بناها از صنف خود، محله حاجی ها، گله دارها، باغدارها، میرزایان، منشیان و تجار هم به همین شکل،سیدها، کارگران و کاسب ها هم همین طور.،مگر به دلیل عاشقانه یا کم و کاست عروس و داماد یا برتری آن ها و... کار و کاسبی ها در همان محل و حول مسجد انجام می شد یا مسجد جامع یا مسجد محل، چون مسجد، مرکز شهر و مرکز محل بود.
شغل ها هم غالباً موروثی بود، از پدر به پسر، بنابراین امورات مسجد هم تابع این قاعده بود، پیش نماز، اذان چی، خادم مسجد هم خانوادگی یا طایفه ای دست به دست می شد. برای خانواده یا طایفه خادمی و خدمت به مسجد افتخاری بود.
با تغییرات اجتماعی در اواخر دوره ی قاجار و دوران پهلوی و تشکیل سیستم های اداری و مجلس و ادارات و دادگاه ها و... از کارکرد مساجد کاسته شد و محلات و گروه های اجتماعی دچار تغییر شدند.
به دنبال این تحولات، سبک زندگی تغییر کرد و محله های جدیدی به وجود آمد.
اصلاحات اراضی، ایجاد صنایع مونتاژ، به وجود آمدن کارخانه ها، مرکزیت یافتن پایتخت، شهرهای بزرگ و کوچک، باعث شد بافت سنتی محلات تضعیف شود و به هم. بریزد. حاشیه های شهرها ایجاد شده و حاشیه نشینی آغاز شود.
شغل های جدید مانند کارمندی، کارگر کارخانه، نیروهای نظامی و انتظامی و... هم، شغل ها را دچار دگرگونی کرد. تنظیم ساعت کار مردم با امور اداری بیش از پیش بر کارکرد مساجد اثر گذاشت و کم کم نماز صبح و ظهر به مغازه دارها و سالمندان اختصاص یافت.
نکات گفته شده باعث شد تویسرکان هم اثر پذیرفته و دارای محله های جدیدی شود با بافت جدید و مساجد جدید، چهار مسجد چهار محله به بیست و پنج مسجد، تاکنون تغییر رسیده است.
محله های جدید غالباً از روستاییانی که روستایشان در آن مسیر بود تشکیل می شد، مثلاغرب شهر روستاهای جاده ی سرکان و کرزان تا اشتران، جنوب، روستاهای حوالی جاده ی کرمانشاه و...
گسترش شهر و ساخت مساجد جدید باعث شد از رونق مساجد قدیمی کاسته شود و آن زنجیره خدمتکاری مسجد هم تضعیف شود. این امر بر دسته های سینه زنی هم تأثیر گذاشت و برنامه های سنتی آن ها را تغییر داد.
این گونه تحولات در روستاها هم شبیه شهر تغییراتی در محلات ایجاد کرد.