آثار فرهنگی تویسرکان _ آب، بادها و هوای تویسرکان

آثار فرهنگی تویسرکان
٢۴ _آب، بادها و هوای تویسرکان
شهر ما تابع الگوی آب و هوای اقلیمی، منطقه ای و بومی است که در کتاب های جغرافیا و متن های آب و هوا شناسی آمده است. آن چه مورد توجه ما می باشد، پیوند آب و هوا با فرهنگ عامیانه و بومی شهر است که خواهد آمد.
٢۴ _١ آب ها
در مورد آب، پیش از این نام رودخانه ها، چشمه ها و قنات های مهم ذکر شد.
٢۴_ ٢ بادها
بادهای مهم منطقه ای شامل باد غربی، باد گرمسیری و باد شمال است. اما پیوند این بادها و باور مردم بدین گونه است :
*باد خرمن
باد خرمن که همان باد غربی است و جهت آن از شمال غربی به سوی جنوب شرقی است از اواخر خردادماه آغاز می شود و حدود ۴٠ تا ۵٠ روز به تناوب می وزد، گاه شدید است که به آن باد «بافه شووه bafe shouo» گویند، (بافه =توده ی کوچک خوشه های گندم و جو) و گاه آهسته و آرام است که باد خرمن (باد دادن خرمن برای جدا کردن دانه و کاه با ابزار دستی آشون ashoun) نام دارد.
*باد پنجاه
بادی است که از اواخر مردادماه (پنجاه روز از تابستان گذشته) می وزد و مردم بر این باورند که با وزش این باد، هوا خنک می شود.
*باد گزندر
هنگام عبور از منطقه ی گزندر به خاطر وجود دره هایی که تا کوهستان الوند ادامه دارد و رودخانه ی گزندر که زمین های اطراف را مشروب می کند باد خنکی می وزد که بسیار دل انگیز و خنک است، حتی شب ها سرد است.
گفته اند :
بزن به طبل و تنبکه
باد گزندر خنکه
*نسیم سوری
نسیم خنکی از دره ی فاران به خاطر آب فاران (پارو) و باغات مشروب شده به شکل شمالی _ جنوبی می وزد که در ورود به شهر (سر پل قاضی) و مناطق اطراف کاملاً محسوس است و دمای منطقه را چند درجه خنک می کند.
٢۴ _٣ هوا
هوای تویسرکان در گذشته در زمستان سرد و خشک و در تابستان معتدل بوده است. چند سالی است از سردی زمستان و رطوبت آن کاسته شده و اعتدال تابستان هم دستخوش تغییراتی شده است.
اصطلاحاتی برای گرمای تابستان مثل خرما پزان (در تویسرکان ، کال کول رسان) یا چله ی تابستان و برای سرمای زمستان در فرهنگ ایرانیان وجود دارد که برخی از آن ها با تغییراتی در شهر ما هنوز رایج است :
*چله بزرگه
به مدت چهل روز، از اول زمستان (دی ماه) تا دهم بهمن.
*چله کوچیکه
از یازدهم بهمن تا پایان بهمن ماه به مدت بیست روز
*چار چار
چهار روز آخر چله بزرگه و چهار روز اول چله کوچیکه را چار چار خوانند.
جنگ بین دو چله است، از سردترین روزهای سال با وزش باد سرد، باددمه و بوران.
*اهمن و بهمن
در فاصله ی میان دو چله قرار دارد. به قولی ده روز اول بهمن را «اهمن» و ده روز دوم را «بهمن» نامند. در اهمن و بهمن، تگرگ های ریزی می بارد که مردم آن را نشانه پاره شدن گردن بند ننه سرما (خاله پیرزن) می دانند.
برخی ده روز آخر اسفند را سرمای پیرزن می گویند.
*نفس دزده (دزدیده) و نفس آشکار
مردم بر این باورند که زمین در ده روز اول اسفند کمی گرم می شود، یعنی نفس می زند، در تویسرکان به این نفس زدن (دزه) دزده یا دزدیده =پنهانی (دیروز دزه زد)، (فردا دزه می زنه) و نفس زدن در دهه ی دوم اسفند را نفس آشکار یا آشکاره می گویند
در کتاب ها و قصه های فرهنگ عامیانه و کتاب های گاه شماری و اقلیم شناسی برای این اصطلاحات تعریف ها و داستان ها و حکایاتی دارند که ممکن است با آن چه گفته شد تفاوت هایی داشته باشد.
گفته ی ما نقل کهنسالان تویسرکان است.