آثار فرهنگی تویسرکان_ صنایع و حرف نمد مالی و کلاه مالی

آثار فرهنگی تویسرکان
٢٧ _ صنایع و حرف
٢٧_٣ نمد مالی و کلاه مالی
٢٧٣١ نمد مالی

نمد و نمد مالی از ابتدایی ترین و قدیمی ترین حرفه های بشر است.
پشم به دلیل عایق بودن، مانع نفوذ رطوبت، گرما و سرما است.
در تویسرکان تا ۶٠ سال پیش نمد مالی و کلاه مالی رایج بود و جزء حرفه های محلی محسوب می گردید. مرحومان مهدی و نادی نمد مال و مرحوم امامقلی کلاه مال مشهور بودند.
این دو برادر شب ها به خاطر لوازم کار (آب گرم و صابون) در حمام جولستان کار می کردند.
پشم بره های جوان (برگل bergal) بهترین پشم برای نمد مالی بود.
روی پارچه ی ضخیمی به نام کارگاه، قالب گیری می کردند، محیط و حجم شکل زیر انداز یا لباس را مشخص می کردند، با وسیله ای مانند چنگال بزرگ، پنجه (آشون) پشم ها را داخل کار پراکنده کرده و کم کم آب داغ و صابون اضافه می کردند بعد کارگاه را لوله کرده و با پا و دست ورز می دادند تا پشم ها فشرده شده و شکل بگیرند، اگر نقش و نگار هم داشت با افزودن پشم های رنگی طرح ها را پیاده می کردند.
لوازمی که از پشم ساخته می شد : کلاه، نمد زیر انداز،چادر، کپنگ یا قاپق (نیم تنه پشمی در مناطق کرد نشین افراد می پوشند در تویسرکان چوپان ها و دامداران می پوشیدند و...
نمد، افزون بر پوشش، کاربردهای دیگری هم داشت و در صنایع و حرفه های دیگر هم به کار می رفت. مانند ابزارجنگی، طبابت های سنتی و...
٢٧٣٢ کلاه مالی
کلاه مالی شاخه ی سبک تری از نمد مالی بود.
در تویسرکان چند نفر کلاه مال بودند، مغازه های کوچکی داشتند، اجاق کوچکی برای گرم نگهداشتن آب و روی آن یک تشت کوچک و کمی آب صابون.
به اندازه ی یک کلاه، پشم برمی گرفتند( پشم سیاه یا قهوه ای) با آب گرم و صابون کاملاً آن را خیس می کزدند تا در هم تنیده شود، سپس بر روی یک ساج با کشش و مالش پشم را پهن کرده، روی قالب کلاه کشیده و آن را صاف و صیقلی کرده، لبه های اضافی را می بریدند و به شکل خاص مورد نظر در می آوردند، این کلاه را کلاه نمدی می گفتند. بعد از انقراض این حرفه ، کلاه نمدی از نجف آباد اصفهان می آمد.
حرفه های کلاه مالی و کلاه سازی از شغل های پر کاربرد و پر رونق سده های گذشته ی این سرزمین بود.
گرچه امروزه کلاه برای رفع سرما، گرما و تفنن به کار می رود اما کلاه در تاریخ البسه ی مسلمانان نشانگر رتبه و طبقه ی اجتماعی بود و سر بی کلاه نشانه ی خواری و تنزل مقام، هرزه گردی، دیوانگی و... بود.
در شهر و به ویژه روستاها اگر جوانی کلاهی نبود، جوانی هرزه ، اوباش، زلفی و... تلقی می شد.
برداشتن کلاه نوعی تنبیه و آبرو ریزی محسوب می شد. چنانکه کلاه گذاشتن و تغییر نوع کلاه، ترفیع و ترقی طبقاتی به حساب می آمد.
هر نوع کلاه معرف و مخصوص یک طبقه و صنف اجتماعی بود، مردها یا معمم بودند یا مکلا (کلاه دار).
در تویسرکان، طبقه ی کشاورز و روستایی کلاه نمدی می گذاشتند.
مباشر و کارگزار خان و ارباب کلاه پیشاهنگی، پوستی، ترکمنی
خوانین و ارباب ها، کلاه پوستی، دوره دار (لبه دار)
پیشه وران و کاسبان خرد، کلاه کشی (بافتنی)
دلالان و واسطه ها و پادوها و پیشکارها، کلاه لبه دار رشتی
تاجران و عمده فروشان، کلاه پوستی و لبه دار
کارمندان ادارات، لبه دار
منشیان و کارگزاران حکومتی، کلاه بوقی منگله دار
داش مشتی ها کلاه لبه دار طرفین تاب خورده
و...
بعد از روی کارآمدن رضاخان و تشکیل ارتش، شهربانی، ژاندارمری و تشکیل ادارات مختلف، به موازات قانون کشف حجاب قانون متحدالشکل شدن لباس ها، از آن جمله کلاه هم اجباری شد و کلاه نیروهای نظامی، اداری و مردم عادی کلاه پهلوی شد (کلاه سربازان، جلودار) برای مردان و کلاه لبه دار برای زنان.
در تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران کلاه، اهمیت خاصی دارد و در ادبیات فارسی هم کلاه از واژگان کلیدی برخی متون است.